FILOZOFIJA

Po završetku razreda učenik će biti u stanju da:

ključni pojmovi sadržaja programa

– primenjuje metode i pravila definisanja i klasifikovanja pojmova u strukturisanju različitih znanja;

– koristi logičke forme, postupke i pravila da analizira saznajne procese suđenja i zaključivanja i odredi njihovu valjanost;

– primerima ilustruje različite funkcije jezika i njegovu ulogu u formiranju i saopštavanju mišljenja;

– koristi aparat iskazne i predikatske logike da simbolički prikaže formu i istinosne relacije iskaza;

– rešava različite probleme primenom logičke formalizacije, modelovanja i algoritma;

– primenjuje logička pravila i terminologiju da u standardnoj formi prikaže, analizira i evaluira argumentaciju;

– uočava tipične greške u zaključivanju i dokazivanju sa kojima se susreće u svakodnevnoj komunikaciji i različitim medijima i izbegava ih u sopstvenom mišljenju;

– koristi termine epistemologije, logike i opšte metodologije da opiše filozofski pristup pitanjima saznanja;

– analizira primere objašnjenja iz empirijskih i teorijskih nauka i određuje razliku njihovih logičkih struktura predmeta i metoda;

– rekonstruiše plan nekog naučnog istraživanja i opiše njegove faze, sredstva i upotrebu različitih metoda i vrsta hipoteza;

– procenjuje komparativne prednosti i ograničenja primene induktivnog, deduktivnog i analogijskog zaključivanja u saznanju;

– primeni poznavanje strukture naučnog istraživanja da sistematizuje znanja stečena u različitim oblastima učenja.

Mišljenje kao predmet proučavanja logike

Forma i sadržaj, ispravnost i istinitost mišljenja

Izvori, vrste i mogućnosti saznanja

Teorije istine

Odnos mišljenja i jezika; funkcije verbalnog jezika

Sadržaj i obim pojma

Vrste pojmova

Odnosi među pojmovima

Metode bližeg određivanja pojma: definicija, deoba i klasifikacija

Sud ili iskaz

Podele sudova

Odnosi među sudovima

Iskazna logika

Zaključivanje

Vrste zaključivanja:tradicionalna i savremena podela zaključivanja

Neposredno zaključivanje

Induktivno zaključivanje

Silogističko zaključivanje: kategorički i nekategorički oblici silogizma, polisilogizam i skraćeni silogizam

Predikatska logika

Logičke greške u zaključivanju

Struktura argumentacije

Vrste dokaza

Greške u argumentaciji

Logika naučnog istraživanja

Karakteristike naučnog znanj

Deduktivna, induktivna i abduktivna metoda u nauci

Logički problem indukcije

Naučne činjenice: metode empirijskog utvrđivanja činjenica

Struktura naučnog istraživanja: problem, hipoteza, provera

Logička struktura i vrste naučnih objašnjenja

Tradicionalno i savremeno shvatanje naučnih zakona; vrste zakona

Formulisanje i provera teorija:funkcije teorija

Naučni sistemi – aksiomatski sistemi

Klasifikacije nauka

Filozofske kontroverze oko pitanja napretka u nauci

Značaj izučavanja logike

Po završetku razreda učenik će biti u stanju da:

ključni pojmovi sadržaja programa

– objasni zbog čega nije moguće dati jedinstveno određenje toga šta je filozofija i čime se ona bavi;

– odredi mesto filozofije među oblicima duhovne kulture: mit, religija, nauka, umetnost;

– poredi karakteristike, domene i mogućnosti različitih izvora i tipova saznanja (čulnog, razumskog i umstvenog);

– u prihvatanju saznanja i uverenja prednost daje racionalnim razlozima u odnosu na druge autoritete (otkrovenje, tradicija, mišljenje većine);

– analizira primere upotrebe različitih metoda filozofskog ispitivanja: dijalektičke, analitičke, hermeneutičke i fenomenološke, i procenjuje njihovu specifičnost u odnosu na naučne metode;

– služi se metodama kritičkog čitanja teksta i stručnom terminologijom u artikulisanom prikazu neke filozofske pozicije;

– u komunikaciji sa drugima prezentuje, usmeno ili pismeno, i uz upotrebu odgovarajućih IKT sredstava, ideje i argumente na jasan, informativan i koherentan način, ne namećući ih drugima;

– situira rešenja filozofskih problema, debate i argumente u istorijski kontekst i određuje njihov uticaj na svetonazor određene epohe;

– prikaže na primerima karakteristične probleme pojedinih filozofskih disciplina (metafizika, epistemologija, logika, etika, estetika, politička filozofija);

Osnovni filozofski problemi i discipline

Odnos filozofije i mita, religije, umetnosti i nauke

Problem bića, mnoštva i kretanja

Značaj suprotnosti za tumačenje prirode

Problem istine i privida (znanje, mnenje)

Retorika i dijalektika

Metafizička određenja stvarnosti

Znanje, dobro, vrlina

Problem idealnog društvenog poretka (pravednost)

Pitanje individualne sreće

Odnos vere i razuma – kontinuitet i diskontinuitet s antičkom filozofijom

Platonovska i aristotelovska tradicija u filozofiji srednjeg veka (problem univerzalija, dokazi o postojanju boga, sholastika, renesansa)

– procenjuje značaj različitih metafizičkih i epistemoloških shvatanja za formiranje modernog naučnog pristupa izučavanju prirode, čoveka i društva;

– koristi ideje filozofski utemeljenog umeća življenja (npr. antičkih koncepcija umerenosti i eudajmonije) da koncipira, praktikuje i promoviše zdrav i ekološki stil života;

– prepoznaje i izbegava simplifikacije, predrasude, stereotipije i uobičajene sofizme u argumentaciji;

– argumentovano raspravlja o pitanjima kulturnih i društvenih vrednosti i ideoloških orijentacija u savremenom društvu;

– u diskusiji razlikuje pretpostavke i karakter saznajnog, moralnog i estetskog rasuđivanja, i u raspravi o vrednostima respektuje principe konzistentnog logičkog mišljenja, korektnog argumentovanja i osnovne etičke vrednosti;

– izvodi praktične implikacije određene vrednosne pozicije i procenjuje njenu relevantnost ili univerzalno važenje nekog etičkog principa u svakodnevnom kontekstu;

– formuliše (na podsticaj filozofske lektire) vlastito stanovište o određenom vrednosnom pitanju u tolerantnoj raspravi sa drugima ili u argumentovanom pisanom prikazu (eseju);

– rasuđuje o ključnim dimenzijama i ciljevima naučnog znanja.

Shvatanje čoveka, prirode i društva u renesansnoj i novovekovnoj filozofiji

Novi koncept nauke i znanja – rođenje moderne nauke (naučna metoda)

Problem supstancije

Pitanje pouzdanog izvora saznanja (empirizam – racionalizam)

Granice saznanja – Kantova kritika saznajnih moći

Načela razuma u pravu i politici (prosvećenost, liberalizam)

Um i sloboda (Kant)

Od transcendentalnog ka apsolutnom subjektu

Umna sinteza stvarnosti (spekulativni idealizam, marksizam)

Odnos prema nasleđu evropske racionalnosti

Egzistencija kao pitanje slobode izbora i odgovornosti

Odnos filozofije i nauke: pozitivizam, fenomenologija, kritički racionalizam

Jezička i logička analiza kao novi ključ filozofije: hermeneutika, filozofija jezika

Problemi savremene političke filozofije: demokratija, totalitarizam, kontrola i moć, društvena pravda

Primenjena etika kao filozofski pristup problemima savremenog sveta i svakodnevnog života